Her 8 Mart’ta dünya, Kadınlar Günü’nü kutlamak için sahte bir hassasiyetle doluyor. Sözde kutlamalar, güler, sosyal medya paylaşımları ve anlamdan uzak tebrik mesajları ile günü geçiştiriyoruz. Ancak gerçekte, kadınların maruz kaldığı eşitsizlikler, ayrımcılıklar ve şiddet 9 Mart’ta aynen devam ediyor. Peki, bir günlük farkındalık neyi değiştiriyor?

Kadınlar, dünyanın dört bir yanında eğitim, istihdam, siyaset ve temel insan hakları konusunda sürekli olarak engellerle karşılaşıyor. “Kadınlar Günü kutlu olsun” diyenler, gerçekte bu eşitsizliğe karşı hangi somut adımları atıyor? Bir gün boyunca kadınlara çiçek vermek, diğer 364 gün boyunca yaşanan haksızlıkları unutturuyor mu?

Bugün bile kadınlar, eşit iş için daha az maaş alıyor, siyasi kararlarda yeterince temsil edilmiyor, ev içi emeğini görünmez bir şekilde omuzluyor ve en temelde yaşam hakları için mücadele ediyor. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, şiddet, taciz ve ayrımcılık gündelik yaşamın dehşet verici bir parçası haline gelmiş durumda. Bunca gerçek ortadayken, sadece bir günlük bir kutlama neyi değiştirir?

Dünyanın dört bir yanında kadınlar temel hakları için savaşırken, kimileri şofet bir günle her şeyi geçiştirme telaşına düşüyor. Oysa ki şözde tebrik mesajları yerine yasa değişiklikleri, eşit maaş politikaları, kadının çalışma hayatında güçlendirilmesi ve kadın cinayetlerinin durdurulması için somut adımlar atılmalıdır. Bir gün boyunca görünen “hassasiyet” bir sonraki gün unutuluyorsa, o zaman 8 Mart’lar sahte bir seremoniden başka bir şey değildir.

Kadınların güçlendirilmesi için sözde kutlamalar yerine eğitim fırsatlarının artırılması, çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve toplumun her kesiminde kadınlara karşı ayrımcılığın ortadan kaldırılması gerekiyor. Kadın hakları, bir günlük sosyal medya paylaşımlarıyla korunamaz; ancak yıl boyunca sürekli ve bilinçli bir mücadele ile gerçek anlamda ilerleme kaydedilebilir.

Eğer gerçekten bir anlamı olsun istiyorsak, 8 Mart’ları birer kutlama günü değil, bir hesaplaşma ve farkındalık günü olarak ele almalıyız. Kadın haklarının gelişmesi için somut adımlar atılmadan, yasalar ve zihniyetler değişmeden, sadece sloganlarla kadınlara adalet getiremeyiz. Eğer dünyada gerçekten bir eşitlik istiyorsak, bu uğrasta sözde bir günle yetinmek yerine, 365 gün boyunca değişim için çaba harcamalıyız. Ancak o zaman 8 Mart’lar sahte sözlerden gerçek bir anlam taşıyan bir gün olabilir.

Az ne acayip bir kelime.. Ne kadar kısa. Oysa konu bağlamında, bazen sayfalarca anlatım sığabilir içine. Şimdi burada azlıktan bahsederken, sakın az paraya methiyeler dizip ekonomik sorunları unutturma çabasına gireceğimi sanmayın. Benim parayla ilgili kötü bir algım yok, onunla ne yapıldığını sorgulayanlardanım.. Madem insan olarak bu dünyaya geldik, insan gibi yaşamak için belli standardımız olması gerektiğine kuvvetle inananlardanım. Eski Türk filmlerindeki gibi yoksulluğa övgü yapıp, insanların yaşam standardının minimum gıda üzerinden hesaplanmasına, aklım erdiğinden beri karşıyım. Her zaman elimden geldiğince bunun içinde, kendimce çaba gösterdim ve örneklerim de vardır, Konum bu değil bugün. Ama az ile ilgili konuşunca direkt, şükür et, karnın tok daha ne istiyorsuna bağlanır ya, buradaki az da oraya gitmesin diye bunca açıklamam…(Gerçi hayat gustosunun, tamamen paraya bağlı olmadığını da şiddetle savunurum, upuzun başka bir konu:)

Nerdeyse her konuda aşırı düşünenlerdenim:) Hatta bazen çok aşırı… Yine bir düşünce anımda azın insanı ne kadar özgür yaptığını farkettim. Aslında hep biliyordum da tekrar bir şekilde önüme geldi diyeyim.

Gazetecilik yaptığım dönemde, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’ndan haberler yapıyordum, Para Dergisi’nde. O dönem bir çok kez kapak haberi yapmıştık. Minimum parayla hiç bir şey bilmeden hisse senedi alan bir çok kişi, o dönem milyoner olmuştu. Tahmin ettiğiniz gibi, çok az şey biliyorlardı. O kadar kolay karar veriyorlardı ki. Ne şirketlerin bilançolarını inceliyorlar, ne derin analizler yapıyorlar, kulaktan duyma sözlerle, alıp satıyorlardı. Nice çok bilen uzmanlar kenarda incelemeler yapıp duruyor aşırı derin incelemeden ve yoğun bilgiden dolayı cesaret edemiyorlardı. (Borsa çok derin değildi tabii, her şey manuel, piyasa sığ vs.vs.. Bu arada Cağaloğlu binasında İMKB’nin elle ve seslenerek satış yapılan seansına da girmişliğim var:) Dinozor değilim lütfen yanlış anlamayın, piyasa o kadar eski değil, sadece o:)

Demem o ki az bilgi, insanı çok cesur yapıyor.

Basın danışmanlığı yaptığım dönemde bir kaç yayınevi ve yazar ile de çalışmışlığım oldu. Kitap lansmanları yaptık. Çalıştığım firmalarda da bizzat kitap projesi oluşturup yayınladım. O dönem yayınevi sahiplerinden biri şöyle bir şey söylemişti konuşma arasında, hiç unutmam. ‘’Gülten hanım inanmazsınız, bizim satışlarımızın iki üç katı sayıda, kitap yazım başvurusu alıyoruz. Okuyandan çok yazan var’’

Acaip bir bilgi…

Belki sadece azlığın cesaretinden değil, insan olarak hepimizin görünür olma çabamızdan kaynaklanıyordur. Ölümün olduğu bu dünyada, gitmeden önce bir iz bırakabilmek çabası belki.

Derinlere inmeden azla hareket etmek belkide bu yaşamın gereği, kimbilir.

Nerden aklına geldi de, bu konuda tefekkür ettin diye sorarsanız, insanın bir çok konuda çoğaldıkça onları boşaltamadıkça hem fiziken hem ruhen şiştiğini bizzat gözlemlediğimden konu gündemime girdi. Sonra da geçen gün İstanbul’dan bir arkadaşımla telefonla konuşurken, bir anımızı hatırladık… O konuşmayla başlayıp buralara geldim… Bİr arkadaşımız yeni bir eve taşınmıştı, yalnız yaşıyordu. Ev bodrum katı, yere kadar cam, bir apartman dairesi. Biz ikimiz de, ‘’ay buraya hırsız girebilir, onu düşünmedin mi hiç ‘’dedik. O’’ yooo hiç aklıma gelmedi, nerden aklınıza geldi’’ dedi. Şöyle bir etrafa bakıp, ‘’buradan ne çalabilir ki? Altınım param pulum yok, eski bir TV den başka hiç bir şey yok çalınacak. Bu eski TV yi de kim çalar ki?’’ dedi. Biz birden lafı değiştirmiştik, söylediğimizden utanıp. O geldi aklımıza.. Bizim ona göre çalınabileceğini düşündüğümüz şeyler vardı demek..Ne acaip değil mi dedik. İnsan kaybedecek bir şeyi olmayınca, korkusu da olmuyor.. Tabii bu farklı açılardan tehlikeli boyutlara da çekilebilir, benim burada bahsettiğim o değil.

Kendince sahip oldukların madden ve manen arttıkça, daha çok korku geliyor insana. Fiziken sahip olduklarını kaybetme, manen yanlış yapma… Burdan çoğalt dur..

‘’Az çoktur’’ (Less is more) minimalist felsefenin meşhur sözü var. Bizde de benzer bir atasözü var ‘’azı karar çoğu zarar’’ diye… Gerçi benim tamamen minimalist olmam, azlığa ne kadar özeniyor olsam da yapım gereği hiç kolay değil.

Uzerine düşündün, yazdın da neye karar verdin derseniz, ‘’Denge’’ diyorum. Ne az ne çok ‘’Denge’’ herhalde en güzeli.. Siz bu konuda düşündünüz mü?

“Hiçbir heyecan olasılıklara karşı duyulan kadar büyük değildir; çünkü yalnızca hayaller noksansız ve kusursuzdur.”

Bazı anları sizce büyülü yapan nedir? Bir daha asla yaşanmayacak olması mı, yoksa o anın içinde saklı olan duyguların, zamanla silinmez bir iz bırakacak olması mı?
Baştan sona hatırlamanın kitabı olan Kairos, tam da bu soruların ekseninde kurulmuş bir hikaye. Kairos kitabı ile “Uluslararası Booker 2024” ödülünü kazanan Erpenbeck, zamanın, fırsatların ve ilişkilerin geçici doğasına dikkat çekerken, aynı zamanda bu geçici anların nasıl kalıcı duygusal izler bıraktığını da ortaya seriyor.
Çevirmeni Regaip Minareci’ye de Talat Sait Halman Çeviri Ödülünü kazandıran Kairos, bir aşkın derinliklerinden yükselen bir toplumsal dönüşümün edebi izlerini sürerken, hem bireysel hem de kolektif bir tarihsel hafızayı derinlemesine yansıtıyor. Berlin Duvarı’nın yıkılmasına yakın dönemde, Doğu Almanya’nın sarsılan temelleri üzerine kurulan bu roman, iki paralel hikayenin arasında, her anı unutulmaz kılacak bir dokunuşla ilerliyor. Kitap, Kairoskavramını hem mitolojik hem de toplumsal bir bağlamda ele alarak, zamanı ve fırsatları kaçırmama arzusunun insan ruhunun karmaşık derinliklerine nasıl işlediğini sorguluyor.
Başlangıçta, yalnızca bir aşk hikayesi gibi görünen Kairos, zamanla birbirine tutunan, kesişen ve derinleşen hayatların bir iz düşümüne dönüşüyor. Genç, hayata yeni adım atmış Katharina’nın, kendisinden otuz dört yaş büyük, evli ve çocuklu Hans ile olan ilişkisi, bir tutkunun kıvılcımlarından doğarken, kısa süre içinde duygusal bir labirente dönüşüyor. Hans’ın entelektüel donanımı ve tecrübesinin Katharina üzerinde yarattığı büyü, zamanla manipülasyonun ve içsel hapsin izlerini taşımaya başlıyor. Katharina, başlangıçta hayranlıkla bağlandığı Hans’ın, her hareketinin bir stratejiye dönüştüğünü, her adımının onu bir çıkmaza sürüklediğini fark ettikçe, ilişkiden kopamayan bir kadının acısını içselleştiriyor. Toksik bir ilişkinin röntgenini çeken Erpenbeck, bu sarsıcı ilişkiyi, tarihsel ve toplumsal bağlamla iç içe, derinlemesine işlerken, bireyin kimlik arayışını, toplumsal bağların inşa edilme biçimini sorguluyor.

Romanın zengin dokusu, kişisel bir anlatının çok ötesine geçiyor ve Doğu Almanya’nın içsel çelişkilerini, o dönemin bireyler üzerindeki etkilerini derinlemesine irdeleyen bir yapıya bürünüyor. Katharina ile Hans’ın arasındaki bu çalkantılı ilişki, Doğu Berlin’in gergin atmosferinin mikrokozmosunu oluşturuyor; bir yanda kişisel hayal kırıklıkları, diğer yanda toplumsal bir dönüşümün sancıları… Bu ilişki, bireysel manipülasyonun ve politik propagandanın etkilerini gözler önüne sererken, Almanya’nın tarihine, kültürel belleğine ve bu büyük dönüşümün bireyler üzerindeki yıkıcı etkilerine dair derin bir anlatı oluşturuyor.
Erpenbeck, Kairos’ta, Doğu Almanya’nın kültürel ve entelektüel yapısını da vurguluyor, sık sık Alman edebiyatının klasik eserlerine ve müziğe yapılan göndermelerle, karakterlerin içsel yolculuklarını daha geniş bir kültürel çerçevede sunuyor. Bu sanatsal referanslar, yalnızca karakterlerin dünyalarını anlamamıza yardımcı olmakla kalmıyor, aynı zamanda dönemin entelektüel ve kültürel iklimini derinlemesine keşfetmemizi sağlıyor. Müzik, edebiyat ve sanat, hem teselli hem de kaçış aracı olarak karşımıza çıkarken, bu unsurların baskıcı bir rejim altında bile varlığını sürdürmesi, kültürel bir direncin sembolü haline geliyor.
Erpenbeck’in geçmişteki bir opera yönetmeni olarak sahip olduğu müzikal ritmi, bu romanın yapısına da yansıyor; her cümle, her bir anlatım, bir melodi gibi işliyor, bir ritim gibi atıyor. Kairos, sadece bir aşkı anlatmıyor; aynı zamanda bir zamanın, bir dönemin, bir halkın ve bireylerin dönüşümünü inceliyor. Yazar, dönemin karmaşıklığını ve zenginliğini, karakterlerin kişisel dönüşümleriyle iç içe geçerek sunuyor. Bu dönüşümler, her bireyin dünyaya nasıl bir gözle baktığını, nasıl değiştiğini ve dönemin sunduğu kültürel ve toplumsal atmosferi nasıl şekillendirdiğini derinlemesine bir biçimde ortaya koyuyor.
Sonuçta, Kairos yalnızca bir roman değil, bir çağın içsel çalkantılarının, bireysel bir yolculuğun ve toplumsal bir evrimin müziği… Jenny Erpenbeck, edebi bir ustalıkla, bireysel hüzünleri, toplumsal yıkımları ve tarihsel dönüşümleri harmanlıyor, bizi bir zamanın ve bir dönemin içsel derinliklerine doğru çağırıyor.
Keyifli okumalar.