“Hiçbir heyecan olasılıklara karşı duyulan kadar büyük değildir; çünkü yalnızca hayaller noksansız ve kusursuzdur.”

Bazı anları sizce büyülü yapan nedir? Bir daha asla yaşanmayacak olması mı, yoksa o anın içinde saklı olan duyguların, zamanla silinmez bir iz bırakacak olması mı?
Baştan sona hatırlamanın kitabı olan Kairos, tam da bu soruların ekseninde kurulmuş bir hikaye. Kairos kitabı ile “Uluslararası Booker 2024” ödülünü kazanan Erpenbeck, zamanın, fırsatların ve ilişkilerin geçici doğasına dikkat çekerken, aynı zamanda bu geçici anların nasıl kalıcı duygusal izler bıraktığını da ortaya seriyor.
Çevirmeni Regaip Minareci’ye de Talat Sait Halman Çeviri Ödülünü kazandıran Kairos, bir aşkın derinliklerinden yükselen bir toplumsal dönüşümün edebi izlerini sürerken, hem bireysel hem de kolektif bir tarihsel hafızayı derinlemesine yansıtıyor. Berlin Duvarı’nın yıkılmasına yakın dönemde, Doğu Almanya’nın sarsılan temelleri üzerine kurulan bu roman, iki paralel hikayenin arasında, her anı unutulmaz kılacak bir dokunuşla ilerliyor. Kitap, Kairoskavramını hem mitolojik hem de toplumsal bir bağlamda ele alarak, zamanı ve fırsatları kaçırmama arzusunun insan ruhunun karmaşık derinliklerine nasıl işlediğini sorguluyor.
Başlangıçta, yalnızca bir aşk hikayesi gibi görünen Kairos, zamanla birbirine tutunan, kesişen ve derinleşen hayatların bir iz düşümüne dönüşüyor. Genç, hayata yeni adım atmış Katharina’nın, kendisinden otuz dört yaş büyük, evli ve çocuklu Hans ile olan ilişkisi, bir tutkunun kıvılcımlarından doğarken, kısa süre içinde duygusal bir labirente dönüşüyor. Hans’ın entelektüel donanımı ve tecrübesinin Katharina üzerinde yarattığı büyü, zamanla manipülasyonun ve içsel hapsin izlerini taşımaya başlıyor. Katharina, başlangıçta hayranlıkla bağlandığı Hans’ın, her hareketinin bir stratejiye dönüştüğünü, her adımının onu bir çıkmaza sürüklediğini fark ettikçe, ilişkiden kopamayan bir kadının acısını içselleştiriyor. Toksik bir ilişkinin röntgenini çeken Erpenbeck, bu sarsıcı ilişkiyi, tarihsel ve toplumsal bağlamla iç içe, derinlemesine işlerken, bireyin kimlik arayışını, toplumsal bağların inşa edilme biçimini sorguluyor.

Romanın zengin dokusu, kişisel bir anlatının çok ötesine geçiyor ve Doğu Almanya’nın içsel çelişkilerini, o dönemin bireyler üzerindeki etkilerini derinlemesine irdeleyen bir yapıya bürünüyor. Katharina ile Hans’ın arasındaki bu çalkantılı ilişki, Doğu Berlin’in gergin atmosferinin mikrokozmosunu oluşturuyor; bir yanda kişisel hayal kırıklıkları, diğer yanda toplumsal bir dönüşümün sancıları… Bu ilişki, bireysel manipülasyonun ve politik propagandanın etkilerini gözler önüne sererken, Almanya’nın tarihine, kültürel belleğine ve bu büyük dönüşümün bireyler üzerindeki yıkıcı etkilerine dair derin bir anlatı oluşturuyor.
Erpenbeck, Kairos’ta, Doğu Almanya’nın kültürel ve entelektüel yapısını da vurguluyor, sık sık Alman edebiyatının klasik eserlerine ve müziğe yapılan göndermelerle, karakterlerin içsel yolculuklarını daha geniş bir kültürel çerçevede sunuyor. Bu sanatsal referanslar, yalnızca karakterlerin dünyalarını anlamamıza yardımcı olmakla kalmıyor, aynı zamanda dönemin entelektüel ve kültürel iklimini derinlemesine keşfetmemizi sağlıyor. Müzik, edebiyat ve sanat, hem teselli hem de kaçış aracı olarak karşımıza çıkarken, bu unsurların baskıcı bir rejim altında bile varlığını sürdürmesi, kültürel bir direncin sembolü haline geliyor.
Erpenbeck’in geçmişteki bir opera yönetmeni olarak sahip olduğu müzikal ritmi, bu romanın yapısına da yansıyor; her cümle, her bir anlatım, bir melodi gibi işliyor, bir ritim gibi atıyor. Kairos, sadece bir aşkı anlatmıyor; aynı zamanda bir zamanın, bir dönemin, bir halkın ve bireylerin dönüşümünü inceliyor. Yazar, dönemin karmaşıklığını ve zenginliğini, karakterlerin kişisel dönüşümleriyle iç içe geçerek sunuyor. Bu dönüşümler, her bireyin dünyaya nasıl bir gözle baktığını, nasıl değiştiğini ve dönemin sunduğu kültürel ve toplumsal atmosferi nasıl şekillendirdiğini derinlemesine bir biçimde ortaya koyuyor.
Sonuçta, Kairos yalnızca bir roman değil, bir çağın içsel çalkantılarının, bireysel bir yolculuğun ve toplumsal bir evrimin müziği… Jenny Erpenbeck, edebi bir ustalıkla, bireysel hüzünleri, toplumsal yıkımları ve tarihsel dönüşümleri harmanlıyor, bizi bir zamanın ve bir dönemin içsel derinliklerine doğru çağırıyor.
Keyifli okumalar.

Hafifçe esen ada meltemi hiç üstelemeden, beni zorlamadan tenime şefkatle dokunup geçiyor. Güneş ise çok oyuncu. Öyle ısrarla kendini gösterip “yeter artık” dedirten bıktırmaları yok. Ara sıra yüzünü utangaç bir edayla küçük bulut öbeklerinin ardına gizlemeyi biliyor. Bu mevsimde hava tam da olmasını arzu ettiğim gibi. 

Bir haftadır Atlantik Okyanusu’nda, Bahamalar’dayız. 700 adadan oluşan bu turkuaz ülkenin ikinci adasına geçtik. Kalan 698 adaya istesek de ömrümüz yetmeyebilir! Bahamalar yaklaşık 500 yıl önce Avrupa’nın Amerika kıtası ile ilk bağını kurduğu yer. Okul bilgilerimden Kristof Kolomb’un ilk olarak buraya ayak bastığını hatırlıyorum. Hafızamda kalan bilgi kırıntıları bilmiş chatGBT tarafından teyid edildiğinde seviniyorum. 

Bahamalar hakkında anlatacak çok şey var elbette ama bana bu yazıyı yazdıran Bahamalar’ın sonsuzluğa uzanan sahilleri değil. Bu satırların ilhamı ada halkı, nam-ı diğer “Bahamalılar” ve onları gözlemlerken adalı olma halinin bana düşündürdükleri. 

Bu telaşsız ve içlerinden geldiği gibi davranan ada halkı ile ilk tanışmamız, bugüne kadar gördüğüm en küçük uluslararası havaalanında; Eleuthera Havaalanı’nda oldu. Kendilerine özgü kurdukları pratik bavul teslim sistemiyle “Erkekleriniz yan tarafa bavullarınızı almaya, siz kadınlar pasaport sırasına!” diye bağıran kabarık saçlı tombul kadın görevliye “Ya erkeğimiz yoksa?” dediğimde, onun kahkahayı basıp “Güzel soru!” diye cevaplaması ile başladı ada halkı ile iletişimimiz. Yan tarafta bavulları taşıyan erkeklerin yüzlerini görmeden pasaportlarına damga vurduklarına şahit olduğum ilk havaalanı görevlileri de Bahamalılar oldu!

Adada olmak, adalı olmak insanı başkalaştırıyor sanki. Hayatın bilindik telaşları buralara uğramamış gibi. Naif bir tasasızlık, hızlı hayatı varolmanın değişmez koşulu sananların bazen sabrını zorlayabilecek bir sakinlik hali. Adeta “Okyanusun ortasındayız, acele etsek ne olur, etmesek ne olur” diyor bu güleryüzlü ada halkı. Restoranlarda bir saat kadar yemeği beklemek yadırganmıyor örneğin, garsonlar yaşanan gecikmelerin endişesinden uzak, size bakıp gülümsemeye devam ediyorlar. Yaklaşık üç yüz yıl İngiliz sömürgesinde yaşamış ve haliyle İngiliz kültüründen payını almış bir halk olduğunu düşünürsek sonuçta ada etkisi açık farkla üstün gelmiş görünüyor. Tabi Miami’den bir saatlik uçuşla kolayca adalara ulaşan Amerikalı turistlerin etkisini de görmemezlikten gelmemeli. Bahamalılar aslında bir İngiliz, Amerikalı, Afrikalı ve “Adalı” kombinasyonu. Sıradışı geliyor kulağa, öyle değil mi?

Adalarda geçirdiğim günler boyunca adalı olmanın nasıl bir şey olduğunu düşünüyorum. 

Adalı olmak demek herkesin üç aşağı beş yukarı birbirini tanıması demek. Hele de bizim kaldığımız 2000’den az sayıda nüfusa sahip Harbour Adası gibi küçük bir ada ise! Dar sokaklarda dört tarafı açık golf arabalarına benzer küçük arabalarla vızır vızır dolaşan yerli halkın, birbirine selam vermeden birkaç yüz metre gitmesi mümkün görünmüyor. Herkesin birbirini tanıdığı bir adada yaşayınca insan yalnızlık çeker mi acaba diye düşünüyorum. Oysa Latince “insula” kelimesinden türemiş olan, İtalyanca’da “isola”, İngilizce’de “island” olarak geçen “ada” kelimesinin anlamı bile “yalnızlık” veya “izole etmek” demek. Adalılık yüzyıllar boyunca izole olmak kavramı ile özdeşleşmiş. Adalıların coğrafi özelliklerinden dolayı dışarıya kapalı olmaları kendi içlerinde onları nasıl etkiliyor diye merak ediyorum. Ana karada yaşayanlara yansıyan ada görüntüsü, genellikle sokaklarda veya evlerinin önlerinde vakit geçiren, birbirleriyle sohbet eden ve yüksek sesli müzikleriyle ortalığı çınlatan neşeli insanlardan oluşur. Kuzeyde olmadıkları sürece adaların iklim koşulları çoğunlukla sıcak ve nemlidir. Çoğu adada küçücük evlerin içinde kapalı kalmak hayatı çekilmez kılabilir. Belki de bu coşkulu görüntü, şartların sonucunda gelen bir sosyalleşmedir ve adalarda da herkes bir şekilde kendi adasına çekilebilmenin yolunu arıyordur, kimbilir…

Adalı olmak aynı zamanda kısıtlı kaynaklarla, kısıtlı imkanlarla yaşayabilmek ve paylaşmayı öğrenmek demek. Adaların dört yanı suyla çevrili ama düşünün ki günlük ihtiyaçlar için kullanılacak, hatta içilecek su bile kısıtlı. Sadece bizim orada olduğumuz birkaç günde bile bir kez sular, bir kez de elektrikler kesildi. Tüm bu kısıtlı kaynaklarla kanaatkar bir şekilde yaşayabilmek bir nevi toplumsal dayanışma duygusunu da getiriyor olsa gerek. 

Adalarda suç ve şiddet oranı göreceli olarak düşük. Suç işlense de kaçış yok, herkesin günahı da sevabı da adanın sınırları içinde kalmaya ve er ya da geç su yüzüne çıkmaya mahkum.

Okyanusun ortasında olmanın bir de korkutucu çaresizliği var ki, ben ne yazık ki adada kaldığımız sürede bir iki saatliğine de olsa bu duyguyu tecrübe ettim. Denize birkaç yüz metre mesafede  konumlanmış olan otelimizde kalırken, Cayman Adaları’nda oluşan büyük depremin ardından Bahamalar da dahil pek çok adanın birkaç saat boyunca tsunami riski altında olduğu bilgisini alır almaz resepsiyona koştum. Resepsiyon Müdürü olan uzun rastalı saçlı Link’in konudan haberi bile yoktu ve bilgiyi paylaştığımda da ertesi gün havanın güneşli olacağını söylemişim gibi sakin bir şekilde, yarım saat boyunca bir yerlerden daha fazla bilgi almak için beyhude uğraştı durdu. Tehlike anında hızlı aksiyon almaya, proaktif olmaya neredeyse takıntılı olan benim gibi bir kişilik için bu tasasız profesyonellik sakinleştirici, ama bir o kadar da sınırları zorlayıcı idi. Neyse ki bir iki saat sonra yayınlanan duyuru ile tehlikenin geçtiğini öğrenip rahat bir nefes aldık. 

Soru sorduğumuz tüm yerli halkın elindeki herşeyi bırakıp yardım etmeye çalışması ve güleryüzlü tutumları adalarda kaldığımız süre boyunca dikkatimi çeken bir başka konu oluyor. Aramak istediğimiz numaraya bir türlü ulaşamadığımızda elindeki cep telefonuyla bizim için arama yapan tekne görevlisinden, tezgahının fotoğrafını çekerken “Fotoğraf çekmek yasak” diye çıkışıp, hemen ardından kahkahayı basıp “Şaka yapıyorum, tabi ki istediğin kadar çekebilirsin” diye neşeyle şakıyan balıkçı kadına, bizi tersleyen bir Bahamalı’ya bile rastlamıyoruz.

Başlarda insan yadırgasa da bu tatlı rehavet ve tasasızlık duygusu iyi geliyor insana. Tatilin ilerleyen günlerinde yerli halkın rahatlığı bize de bulaşmaya başlıyor. Adalılarla sohbet fırsatını kaçırmıyoruz. Kendimizi, kiraladığımız arabayı bize teslim eden zarif şirket görevlisi Jackie ile yola çıkmadan uzun uzun sohbet ederken veya otelin restoranında geciken yemek servisine rağmen sürekli kıkırdayan garsonumuz Romica ile şakalaşırken buluyoruz. 

Adaların bu sakinleştirici ortamının yıllar boyu sanatçılara da ilham olması şaşırtıcı değil. Geçen yıldan bu yana Milano’dan Key West’e izini sürdüğüm Hemingway, Bahamalar’da da karşıma çıkıyor. Ünlü yazarın 1930’larda üç yıl süreyle Bahamalar’da yaşadığını, küçük Bimini adasında, günlerini teknesi “Pilar” ile balığa çıkarak geçirdiğini öğreniyorum.

Türk edebiyatında da “ada”nın yeri özeldir. Pek çok ada tutkunu sanatçıdan ilk aklıma gelen isim çok sevdiğim usta öykücü Sait Faik Abasıyanık. Burgazada sevdası ile bilinen Sait Faik, ne zaman bir harita görse gözünün hemen maviliklerin ortasında bir ada aradığını anlatırmış. Ada onun sığınağı olmuş, en güzel eserlerine ilham vermiş. Mavi sular, balıkçılar, martılar öykülerinde can bulmuş. Sait Faik ve adadan bahsedince Zülfü Livaneli’nin o güzelim “Ada” şarkısı aklıma geliyor. Tam da bugünlerde edebiyat sevdalısı arkadaşım Özden’den “Ada” şarkısının Sait Faik’in “Alemdağında Var Bir Yılan” öyküsünden bir cümle içerdiğini öğreniyorum. Yazımı bitirmek için bu özel şarkının sözlerinden daha güzel satırlar olamaz diye düşünüyorum:

“Bir kıyıdan baktım dünyaya
Ellerimde tuz avucumda sedef
Bir mavilik bir açıklık
Özgürlük hasreti
Yüreğime vuruyor
Nerede nerede insanlar

Dünyayı güzellik kurtaracak
Bir insanı sevmekle başlayacak her şey”

Bugün yazar Franzobel’ in Die Presse gazetesindeki bir söyleşisini okudum. Dünyadaki olağanüstü durumlardan ve Avrupa’ nın bir savaşa sürüklendiğinden bahsediyordu. Dün Elon Musk’ ın Twitter/X platformunda Mars’ta kurmayı düşündüğü yeni distopik dünyanın bir görselini gördüm. Tek bir ağaç yok, doğanın D’ si yok karamsar bir dünya hayali. Bunlar her gün gördüğümüz haberlerden sadece iki örnek.

Gün geçmiyor ki, dünyanın sonu, savaşlar, açlık, felaketlerle ilgili bir haber görmeyelim. İnternete girmeyeyim diyorum artık onsuz da olmuyor. Tv’ de günlük haberleri izlemezsem sanki hayattan bir şeyleri kaçıracağım gibi geliyor. Ama bu felaket tellalığı da hayatımızdan ve ruhumuzdan çalıyor. Okudukça, izledikçe eriyoruz ve yokolma psikolojisine giriyoruz.

Felaket Haberlerine Rağmen Hayatı Sürdürebilmek

Dünya yıkılıyor haberlerinin yanında biz de normal ölümlüler olarak banal günlük hayatımızı sürdürmeye çalışıyoruz. Çocuğumun okul gezisi, veli toplantısı, yapılacak alışverişler, doktora ilaç yazdır gibi insani yükümlülüklerimizle uğraşıyoruz. Kalan birazcık boş zamanımızda da bizi biraz başka dünyalara götürecek iyi bir kitap veya film izlemeye, biraz doğada aktif kalmaya, sevdiklerimizle zaman geçirmeye çalışıyoruz.

Dünyanın ipleri bir avuç güçlü ama akıl sağlığından şüphe duyduğum insanın elinde ve istedikleri gibi oynatıyorlar gibi geliyor. Biz ne değiştirebiliriz? Hiç. Her ne kadar doğayı korumaya, iyi insanlar olmaya çalışsak da bu bir avuç insan istediğini yapmıyor mu sonuçta? Savaş çıksın diyorlar çıkıyor, bir yerlere el koymak istiyorlar oluyor. Güçlerini balyoz gibi insanların kafasına vurup duruyorlar.

Ben artık orta yaşı geçtim ne kadar ömrüm kaldı bilmiyorum ama gelecek nesiller için çok kaygılıyım. Çocuklarımızı nasıl bir gelecek bekliyor bilmiyorum. Dünyadaki hayatlarını mutlu geçirsinler istiyorum ve asla geleneksel anneler gibi evlenin, çocuk yapın demiyorum. Nasıl bir dünyaya çocuk getireceklerini bilemediğim için en azından kendi hayatlarını güzel yaşasınlar diye düşünüyorum.

Belki bunlar eskiden de vardı ama belki ilerleyen yaşımız, belki daha fazla sosyal medyayla haşır neşir olduğumuz için şimdi daha açık bir şekilde görebiliyoruz bir şeylerin yolunda gitmediğini.

Ben ve pek çok arkadaşım akıl sağlığımızı korumak adına spiritüelliğe yöneldik. Meditasyonlar, olumlamalarla harap olan sinirlerimizi yatıştırıp biraz moral bulmaya çalışıyoruz. Yoksa her gün yeniden ayağa kalkıp hayatı sürdürecek gücü bulamayacağız. Siz ne dersiniz tüm bu dünyada olanlara? Aklımızı kaçırmazsak iyidir.