İstanbul Boğazı… İki yakayı, iki denizi ve sayısız medeniyeti kucaklarken; sularının her bir damlasında aşkların, ayrılıkların ve tarihin sesini taşıyan İstanbul’un bitmeyen ezgisi.

İstanbul Boğazı, kalabalık bir şehirde insanın kendini en yalnız ve aynı zamanda en bağlı hissettiği yerdir. Bir martının çığlığında özlemi, bir balıkçının oltasında sabrı ve dalgaların ritminde hayatın akışını bulursunuz.

Boğazın eşsiz manzarasını bir hastane odasından izleyen bir yakınımı ziyarete geldim: Mustafa Reşit Paşa’nın sahil sarayı, şimdiki adıyla Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi. Bir zamanlar saray erkanının adımladığı bu zeminlerde, iyileşmeyi bekleyen nice ruhun sessiz mücadelesine tanıklık ediyorum şimdi. İhtişamın ve acının ne kadar yan yana durabildiğini anlıyorum.

Odanın yüksek tavanlarına, ihtişamlı mimarisine bakarken serum askılarının soğuk metali ile göz göze geliyorum ve insanın acizliği karşısındaki sessiz teslimiyetini hissediyorum.

Odadaki bembeyaz örtülü yataklarda yatan hastaların acılarını hissetmemek mümkün değil. Bir zamanlar belki ziyaret odası, belki çalışma odası iken şimdi hastalara şifa dağıtmaya çalışan bir oda. Altın Varak oymalı sehpaların yerine üzerinde ilaçların bulunduğu etajerlerin olduğu bu oda hayatın önceliklerini en net ifade eden yer 

Odanın tüm pencerelerinde Boğaz manzarası hâkim. Gözlerim, Boğaz’dan ağır ağır geçen bir yük gemisine takılıyor. O gemi, burada yatan hastaların geçirdiği ameliyatın ağırlığını taşıyor sanki. Yavaşça ilerliyor ama kararlı; tıpkı buradaki hastaların iyileşme süreci gibi.

Bu tarihi saray, acı bir tefekkürle beraber farklı bir huzur hissettiriyor.

​Boğaz ne paşa diyor ne saray; akıp gidiyor. Bu hastanede insan akışa teslim olmayı öğreniyor. Yavaşlamalar, hızlanmalar, duraksamalar, fırtınalar, belki geri dönüşler… Fakat nihayetinde hep ileriye doğru bir akış var.

Burada olmak bana, hayatın en değerli mirasının ne ihtişamlı bir saray, ne de büyük bir unvan olmadığını gösteriyor. En büyük miras, sağlıklı bir nefes, atılan sağlam bir adım ve sevdiklerimize duyulan bağlılık olduğunu bir kez daha hatırlatıyor .

Son yıllarda Türkiye’den İsviçre, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerine taşınan bazı sosyal medya içerik üreticilerinin paylaşımları sıkça gündeme geliyor. Özellikle kısa sürede takipçi kazanmak isteyen hesapların, yaşadıkları ülkelerin ekonomik koşullarını eksik, abartılı ya da bağlamından kopuk bir şekilde anlatmaları ise tartışmaları beraberinde getiriyor.

Ben bile 40 yılı aşkın süredir İsviçre’de yaşayan biri olarak bazı videoları izlediğimde “Acaba ben başka bir ülkede mi yaşıyorum?” diye düşünmeden edemiyorum.

Elbette yaşadığı ülkeyi doğru, dengeli ve faydalı şekilde tanıtan insanlar da var. Ancak bir de her fırsatta doğruluğu şüpheli söylemlerle kitleleri yanıltan, hiçbir araştırmaya dayanmayan içerikler üreten bir kesim bulunuyor. Aynı durum, Türkiye’ye tatile giden ve mikrofon uzatılan kişilerde de görülüyor: Ya göklere çıkaran ifadeler ya da yerin dibine sokan yorumlar…
Orta yolu söyleyenler nedense ya yayınlanmıyor ya da izlenmiyor.

“Bir günlük maaşla iPhone alıyorum” söylemleri ne kadar gerçekçi?

Son dönemlerde “Bir günlük maaşla iPhone alıyorum”, “Oğlum bir aylık çıraklık maaşıyla Mercedes aldı” gibi ifadeler sık sık gündeme geliyor. Tamamen uydurma değiller; fakat bağlamdan koparılmış durumda.

Asıl soru şu:
İstersen iPhone’u bir günde al, peki geri kalan 29 gün ne olacak? Ay sonunda elinde ne kalıyor?
Bu kısmı kimse anlatmıyor.

Ayrıca gelirleri Türk lirasına çevirip “Biz burada çok rahatız” demek de, Türkiye’ye gidip kameraya “Avrupa bitti, ekonomi çöktü, Türkiye daha iyi” demek de aynı derecede yanıltıcıdır. İki taraf da uçlarda geziyor. Normal, dengeli konuşanlar ise nedense yayınlanmıyor; özellikle Türkiye’de mikrofon uzatılanların çoğu yalnızca negatif konuşanlardan seçiliyor.

Bu nedenle, lafı uzatmadan Avrupa’daki yaşamı biraz rakamlarla konuşmanın zamanı geldi.
Çünkü bir gelirin gerçek değeri, harcandığı ülkedeki maliyetlerle ölçülür.

Amacım ne Avrupa’yı överek parlatmak, ne de Türkiye’yi yerip küçümsemek. Her ülkenin eksi ve artıları vardır; ancak yazımın konusu bu değil. Benim derdim karşılaştırma yapmak değil, insanların doğru bilgilenmesini sağlamak.

İsviçre’de 2 Çocuklu Bir Ailenin Giderleri: Gerçek Tablo

İsviçre ve Almanya’da uzun yıllardır yaşayan herkes bilir: Bu ülkelerde orta sınıfın gelir-gider dengesi dışarıdan göründüğü kadar geniş bir refah alanı sunmaz.
Üstelik son yıllarda maaşlar yıllık 20–30 frank gibi sembolik artışlar görürken; sağlık sigortası ve kiralara her yıl en az 50 frank zam geliyor.

Şimdi gelin, İsviçre’de 2 çocuklu, tek maaşla geçinen bir aileyi ele alalım ve ay sonunda ne kaldığına birlikte bakalım.

Varsayılan maaş:
• Brüt: 6.000 CHF
• Net: 5.500 CHF

(Bu maaş İsviçre için iyi sayılır ama yaygın değildir. Pek çok göçmen kökenli çalışan bundan daha düşük maaş alır.)

Aylık Giderler (Ortalamalar):
• Kira (4,5 odalı daire): 2.150 CHF
(Kanton, konum ve daireye göre 1.500–2.500 arası değişir.)
• Sağlık sigortası (4 kişi): 1.400 CHF
(Kantona göre 1.200–1.800 arası.)
• Telefon + internet: 100 CHF
• Araba ve trafik masrafları: 200 CHF
• Vergi: 400 CHF
• Tatil bütçesi: 400 CHF
• Beklenmeyen masraflar: 200 CHF
• Market – temel gıda (Migros, Coop vb.): 1.500 CHF
(Bu hesap mümkün olan en düşük seviyede.)

Toplam gider: 6.350 CHF

Net gelir: 5.500 CHF

Ay Sonunda Kalan: –850 CHF (Eksi)

Yani bırakın birikimi, bu aile her ay 850 frank açık veriyor.
Üstelik bu tablo “iyi maaş” kategorisinde kabul edilen bir gelir üzerinden yapıldı.

Hem de hesaba dahil olmayan onlarca masraf var:
• Restoranda bir akşam yemeği yok,
• Kışın gerekli olan dört lastiğin (1.000 CHF) maliyeti yok,
• Aracın çıkabilecek ani arızaları yok,
• Sigorta şirketinin karşılamadığı sağlık giderlerinin kişiye düşen payı yok,
• Çocukların hobileri, spor, müzik, oyuncak ve diğer ihtiyaçları yok.

Amaç, İsviçre ekonomisinin kötü olduğunu söylemek değil;
sosyal medyada anlatılan pembe tablonun gerçeğin sadece küçük ve seçilmiş bir parçası olduğunu göstermek.

Elbette bazı aileler bu açığı ikinci bir maaşla, yan işlerle, daha düşük kira veya daha uygun sigorta seçenekleriyle kapatabiliyor. Çözümler her zaman var.

Fakat şu da bir gerçek:
Sosyal medyada anlatılan “rahatlık”, “uçtum kaçtım”, “şu kadar günde şunu aldım” masallarının gerçek hayatta karşılığı yok.

Gerçek hayat hâlâ matematik biliyor.
Gelir – gider = sonuç.
Ve sonuç, telefon kamerasına anlatılandan çok daha sade, çok daha gerçek.

Geçtiğimiz günlerde, adını son bir yıldır çok sık duyduğum Suat Derviş’in Bir Haremağasının Hatıraları adlı romanını Storytel’den dinledim.

Açık söylemek gerekirse, sesli kitaplarla aram hiçbir zaman pek iyi olmamıştır. Ben hala sayfa çevirme sesini, kalemle altını çizme hissini sevenlerdenim. Ama yurtdışında yaşarken her istediğin kitabı elinin altında bulmak kolay değil. Bu yüzden Storytel bir tür kurtarıcıya dönüştü. Son bir ayda iki kitabı bu şekilde bitirince, itiraf etmeliyim ki aramızda küçük bir barış imzalandı.

Yürüyüşte, yolda ya da yemek yaparken kulağımda bir kitabın sesiyle dolaşmak, özellikle artık okumaktan gözlerimin yorgun düştüğü anlarda iyi geldi. Kelimelerin sesi, sayfaların sessizliğini aratmadı diyebilirim.

Storytel deneyimimi bir kenara bırakıp Suat Derviş’e dönersem…
Doğrusu, Derviş uzun süre benim radarımda olmayan bir yazardı. Ta ki geçtiğimiz aylarda Nazım Hikmet gecesi için içerik hazırlarken karşıma çıkana kadar. Nazım’ın büyük ama karşılıksız aşkı olarak anılan, dönemin edebiyat çevrelerinde hem kalemiyle hem duruşuyla konuşulan o güçlü kadın…

 Sonra Göçmen Kitapseverler grubumuzda yine onun adı dönmeye başladı. Bir Haremağasının Hatıraları elden ele, linkten linke dolaşırken artık bu tanışmayı erteleyemezdim. Ve sonunda, Osmanlı hareminde geçen o kapalı dünyanın içine, Storytel’in sesiyle bir dalış yaptım.

Osmanlı Sarayının Karanlık Aynası

Roman, II. Abdülhamit döneminin son yıllarında Yıldız Sarayı’nda geçiyor ve hikayeyi Hayrettin adında bir haremağasının gözünden anlatıyor. Derviş yalnızca sarayın iç dünyasını, entrikalarını, hiyerarşisini değil; hadım edilip köleleştirilen bir erkeğin ruhundaki derin yarayı da ustalıkla resmediyor.

Kitabı dinlerken sık sık kendimi Hayrettin’in değil, o dönemde sarayda yaşayan tüm haremağalarının hikayesini düşünürken buldum. Çocuk yaşta vatanlarından koparılan, bilmedikleri bir dilin, bir kültürün içine atılan bu insanların acısı. Kuma gömülürken, etleri dağlanırken duydukları çığlık… Bir daha asla kendi kaderlerinin sahibi olamayışları…
Suat Derviş, bu karanlığı yalnızca anlatmakla kalmıyor, onu hissettiriyor. Onun kaleminde tarih, arşiv belgelerinin kuru diliyle değil; kan ve vicdanla yazılmış bir gerçeklik olarak karşımıza çıkıyor.

Romanın son bölümü ise Bir Saraylının Hatıraları başlığıyla, bu kez bir cariyenin gözünden anlatılıyor. Aynı duvarlar, başka bir sessizliğin, başka bir tutsaklığın içinden yankılanıyor.
 

O an anlıyorsunuz ki, ister kadın ister erkek olsun, sarayda yaşamak demek iktidara yakın olmak değil; onun gölgesinde yanmayı kabullenmek demek. Suat Derviş bu gerçeği öyle bir zarafetle anlatıyor ki, kitabı bitirdiğinizde geriye yalnızca tarih değil, o tarihin içindeki insan kalıyor; yaralı, suskun ama bütünüyle gerçek.

Romanın Kaderi: Bir Sessizlik Suikastı

Bu romanın yazılış hikayesi ise en az romanın kendisi kadar sarsıcı. Suat Derviş, Bir Haremağasının Hatıraları’nı Almanya’da yazar. O dönemde yazılarıyla geçimini sağlayan Derviş’in hayatı, kanser teşhisi konan babası ve ailesinin yanına gelmesiyle altüst olur. Ailenin tüm yükü onun sırtında. Bir gün Alman Tempo gazetesine bir yazı götürür ve orada bir çevirmen dostu ile, Pitigrilli’nin bütün eserlerinin çevirmeni olan Doktor Manfred Georg ile karşılaşır. Georg ondan Osmanlı sarayında geçen bir roman yazmasını ister. Kahraman bir haremağası olacaktır. Derviş teklifi hemen kabul eder ve kardeşinin yardımıyla, uykusuz geceler boyunca yazdığı romanı on beş günde tamamlar. Eser Almancaya çevrilir, Roman büyük bir reklam kampanyası ile duyurulur. Berlin sokakları Suat Derviş’in adını taşır, Tempo gazetesinde tefrika halinde yayımlanan bu roman, yirminci tefrikanın yayınlanmasının ardından Avrupa’daki çeşitli gazete ve dergilerin ilgi alanına girer. Yayım haklarını alabilmek için Avrupa’daki gazeteler sıraya girerler. Ama Türkiye’ye döndüğünde aynı başarıyı bulamaz. 1933’te Son Posta gazetesinde tefrika edilen roman, görmezden gelinir. Sanki görünmez bir el, adını sessizliğe gömmeye kararlıdır. Bu “sükut suikastı”, Derviş’in hayatında ilk ama son olmayacaktır.

Yılmadan, yirmi yıl sonra romanını bir kez daha yayımlar. 1953’te bu kez Hürses gazetesinde, Saray Kadınları üst başlığıyla yeniden tefrika edilir. Fakat artık kendi adını bile kullanamaz. “Tehlikeli yazar” damgası nedeniyle yalnızca “S.B.” imzasını atar.

Bir Haremağasının Hatıraları kitap olarak ancak 2021’de, İthaki Yayınları tarafından yeniden basıldığında, yazarının ölümünden neredeyse yarım yüzyıl sonra, hak ettiği ilgiyi görebilmiştir.

 Edebiyatın Gölgesinde Kalan Bir İsim: Suat Derviş

1901’de İstanbul’da doğan Suat Derviş, Türk edebiyatının en güçlü kadın kalemlerinden biridir. Asıl adı Hatice Saadet’tir. Henüz yedi yaşında roman yazacak kadar erken yaşta edebiyata ilgi duymuş, 1917’de Heybeliada’da tanıştığı Nazım Hikmet’in büyük ama karşılıksız aşkına konu olmuştur. Nazım’ın “Gölgesi” adlı şiiri ona yazılmıştır.

Berlin’de eğitim aldığı yıllarda gazetecilik ve yazarlık yeteneğini geliştirir. 1930’larda Türkiye’ye döndüğünde Babıali’nin ilk kadın muhabirlerinden biri olur. 1941’de Türkiye Komünist Partisi Genel Sekreteri Reşat Fuat Baraner’le evlenir; politik duruşu nedeniyle defalarca tutuklanır, yazdıkları sansürlenir. Yine de kaleminden vazgeçmez. Romanlar, hikâyeler, çeviriler, çocuk kitaplarıyla üretmeye devam eder.

23 Temmuz 1972’de hayata veda ettiğinde ardında yalnızca güçlü bir edebiyat mirası değil; cesaret, özgürlük ve direnişle örülmüş bir yaşam bırakmıştır.